Achternamen identificeren ons als leden van een familie. Samen met onze voornaam geven onze achternamen ons een unieke identiteit. Terwijl onze voornaam te maken heeft met wie we zijn, vertellen onze achternamen ons waar we vandaan komen. Het is dankzij familienamen dat we onze familiegeschiedenis, onze voorouders, kunnen leren kennen. Achternamen stellen ons in staat onze afkomst te achterhalen, en daarom zijn ze zo belangrijk.
Het kennen van de oorsprong van onze familienamen is iets dat altijd onze aandacht trekt, omdat wij ons verbonden voelen met degenen die onze familienamen voor ons hebben gedragen. Weten waar een familienaam vandaan komt, hoe hij is ontstaan en wie de eerste dragers ervan zijn geweest, brengt ons dichter bij onze wortels en stelt ons tegelijkertijd in staat ons verleden en dat van onze afstamming te onderzoeken.
De familienaam bestaat uit de antroponymische naam van de personen, die de familie identificeert. Een antroponiem is het volledige aanwijzingselement dat een persoon van de rest onderscheidt. Dit is een noodzaak die in de meeste menselijke culturen al zo lang als de mensheid bestaat, bestaat. In het geval van familienamen, identificeren zij de drager als behorend tot een specifieke familie.
Vóór het bestaan van wat wij kennen als staten, was het antroponiem gewoon de eigennaam van de persoon. Vaak had het een beschrijvende of symbolische betekenis. Het opgeven van nomadische samenlevingen bracht de mens ertoe zich permanent op één plaats te vestigen.
Deze nederzettingen, samen met de vooruitgang in de landbouw en veeteelt, leidden tot een toename van de bevolking op bepaalde plaatsen. Deze toename van het aantal personen bracht de behoefte aan hiërarchie met zich mee, en ook de behoefte om ten minste een voornaam te hebben.
De instelling van een hiërarchie betekende ook dat degenen in de bovenste lagen van deze samenlevingen erkend moesten worden als behorend tot een specifieke familie, hetgeen aanleiding gaf tot wat wij vandaag de dag zouden beschouwen als de eerste achternamen, of familienamen.
Van de overgrote meerderheid van de antroponiemen wordt aangenomen dat ze historisch zijn afgeleid van gewone namen. In veel samenlevingen is de oorspronkelijke betekenis van het antroponiem echter onbekend. In veel westerse samenlevingen is dus een etymologische studie nodig om de oorsprong van familienamen te achterhalen, hoewel veel familienamen bepaalde patronen of "formules" volgen volgens welke familienamen vroeger werden gecreëerd.
De noodzaak voor iedereen om ten minste één achternaam te hebben, gaat terug tot de Middeleeuwen, een tijd waarin de bloei van de steden, en daarmee de bureaucratie, betekende dat individuen met meer dan alleen hun eigen naam moesten worden geïdentificeerd.
De studie van de oorsprong van familienamen is iets waarmee de onomastische etymologie, maar ook de genealogie en de heraldiek zich bezighouden. Dit zijn studies van groot belang op het gebied van de sociale wetenschappen, omdat zij ons in staat stellen meer te weten te komen over sociale veranderingen, migraties en de wisselwerking die in de loop van de geschiedenis tussen verschillende samenlevingen heeft plaatsgevonden.
Zo kan de aanwezigheid van bepaalde antroponiemen uit een bepaalde taal bij sprekers van een andere taal zowel wijzen op de integratie van mensen uit een bepaalde taalgroep in een andere taalgroep, als op de invloed van een bepaalde culturele groep op een andere.
Een voorbeeld hiervan is dat in het Spaans de aanwezigheid van namen van Hebreeuwse oorsprong te wijten is aan de invloed van de joods-christelijke godsdienst op de Latijnsprekers die het Iberisch schiereiland bewoonden en waaruit het Castiliaans is ontstaan. Het is echter ook mogelijk namen van Germaanse oorsprong te vinden, en dit is te wijten aan de opname van mensen van Visigotische oorsprong in de Hispano-Romeinse bevolkingen van het oude Hispania.
Hoewel het hebben van een voornaam en een of meer achternamen in de meeste hedendaagse samenlevingen voorkomt en de uitzonderingen zeer zeldzaam zijn, werden achternamen voor de gewone bevolking op verschillende tijdstippen in de geschiedenis voor verschillende culturen ingesteld. Ook de oorsprong van familienamen verschilt van plaats tot plaats, hoewel zij gemeen hebben dat zij het deel van iemands naam zijn dat de familie waartoe hij of zij behoort identificeert.
In het algemeen, en voor het grootste deel van de bevolking, moet worden opgemerkt dat het tot de Middeleeuwen gebruikelijk was om alleen voornamen te gebruiken. Om twee personen met dezelfde naam van elkaar te onderscheiden, was het gebruikelijk een aanduiding toe te voegen die verwees naar de plaats waar de persoon woonde, naar zijn of haar werk, of naar een karakteristiek kenmerk dat het mogelijk maakte die persoon te onderscheiden. Zo kon men een onderscheid maken tussen twee personen die Pedro heetten en noemde men de ene Pedro de molenaar en de andere Pedro de blanke (vanwege zijn overvloedige grijze haren).
Deze gewoonte werd gehandhaafd toen familienamen steeds noodzakelijker werden, en in veel gevallen werden deze "bijnamen" de familienaam van deze mensen, die als zodanig van vader op zoon werden doorgegeven, zelfs als Pedro's zoon geen grijze haren meer had. Tegenwoordig is het nog steeds mogelijk de achternaam Molinero en afgeleide achternamen zoals Molina te vinden.
Hieraan moet worden toegevoegd dat het niet ongebruikelijk was een achternaam te veranderen om religieuze of politieke redenen of om achternamen van Joodse of Moorse oorsprong te verbergen. Soms veranderden de dragers hun achternaam volledig, soms "kerstenden" zij de oorspronkelijke achternaam om de oorsprong ervan te verbergen.
Het is heel gebruikelijk in het Spaans om achternamen te vinden die eindigen op -ez, zoals González, Martínez of Sánchez. Dit soort uitgangen betekent "zoon van", en is een aanwijzing dat de voornaam van een voorouder Gonzalo, Martín of Sancho was. Zo werden hun zonen vroeger respectievelijk Pedro, zoon van Gonzalo, Rodrigo, zoon van Martín of Alberto, zoon van Sancho, genoemd. Dit is een veel voorkomende oorsprong van familienamen, en ze staan bekend als patroniemen. Dit is iets wat in andere culturen en talen voorkomt.
Als voorbeeld van de vorming van patroniemen in familienamen, zien we dat in Schotland het gebruikelijk is de voorvoegsels Mac- of Mc- te gebruiken. Deze Schotse voorvoegsels betekenen "zoon", b.v. "MacPherson" is de zoon van Pherson.
Om het patroniem te vormen in Semitische talen vinden we dat in het Hebreeuws het woord ben "zoon van" betekent, zoals in Ben Gurion, Ben Yehuda. Op dezelfde manier wordt in het Arabisch 'Ibn' gebruikt, zoals in Ibn Khaldun, Ibn Zaydun, Ibn Hayyan. En we vinden ook 'Bar' in het Aramees, wat dezelfde betekenis heeft als het bovenstaande, zoals in Bar Kokhba.
Als we naar Noord-Europa gaan, zien we dat in Germaanse talen de uitgang -sohn (Duits), -son (Engels, Noors, Zweeds) en -sen (Deens) veelvuldig voorkomen: "Petersen" is de zoon van Peter, "Mendelssohn" is de zoon van Mendel en "Gustafson" is de zoon van Gustaf. In IJsland wordt ook de uitgang -dóttir gebruikt voor 'dochter'.
In Noord-Europa wordt bij de Anglo-Normandiërs het patroniem van de afstamming meestal voorafgegaan door het voorvoegsel Fitz. In Ierland is het gebruikelijk om O' te gebruiken (Os voor mannelijke afstammeling en Au voor kleinzoon), zoals in O'Sullivan, zoon van Sullivan.
In het geval van de Slavische talen is het gebruikelijk de uitgang -(o)vich of -vic en -ov te gebruiken voor de vorming van de patronymische familienaam, die ook wijzen op mannelijke afstamming. Voor vrouwen betekenen de uitgangen -ovna of -evna meestal "dochter van". Broers en zusters hebben dus niet dezelfde achternaam, want de uitgang geeft hun geslacht aan. De zonen en dochters van Petrus zouden dus respectievelijk Petrovitsj en Petrovna worden genoemd. Iets soortgelijks gebeurt in het Georgisch, waar we -shvili hebben voor 'zoon' en -adze voor dochter.
Als we naar Griekenland gaan, zien we dat er in het moderne Grieks onder andere de uitgangsvormen -poulos (-πουλος), -akis (-άκης) en -adis (-άδης) bestaan. De meest voorkomende Oudgriekse uitgang voor deze gevallen was -idēs (-ίδης). Dit is tot op de dag van vandaag Hispanic geworden als -ida. Zo werd Zeus ook Cronida genoemd, omdat hij "zoon van Cronus" was, en Achilles, zoon van Peleus, stond bekend als Pelida.
Om met de voorbeelden te eindigen, zien we dat we in het Armeens de uitgang -ian of -yan hebben. Dus "Krikorian" is de zoon van Krikor (Gregory).
We hebben gezien dat een groot deel van de familienamen een patronymische oorsprong heeft, en dat dit in verschillende samenlevingen op de een of andere manier voorkomt. De oorsprong van familienamen kan echter, zoals wij reeds hebben opgemerkt, verschillend zijn, en wij zullen nu de voornaamste formules bekijken waaruit familienamen zijn ontstaan.
Achternamen van toponymische oorsprong zijn die welke zijn afgeleid van de naam van de plaats waar de persoon of de familie met de achternaam woonde, vandaan kwam of land bezat. Veel familienamen van toponymische oorsprong worden voorafgegaan door het voorzetsel "de", "del", "de la" of zijn gewoon gentilicismen.
In het Spaans zijn er veel familienamen van toponymische oorsprong. Als curiosum zij erop gewezen dat deze bijna 80% van de Baskische familienamen uitmaken, en dat deze vroeger niet op een naam, maar op een bijnaam volgden. We hebben het voorbeeld van "Otxoa de Zabalegi", dat wil zeggen "Otxoa, een middeleeuwse eigennaam die "de wolf" betekent, uit Zabalegi". Dit type familienaam is veel gevarieerder dan patronymische familienamen, ondanks het feit dat minder mensen ze dragen dan de eerstgenoemde.
Dit soort familienamen zijn ook die welke voortkomen uit geografische toevalligheden, of dingen van de natuur, zoals "del Val", "Laguna" of "Montemayor". Kortom, het zijn ook familienamen die afkomstig zijn van alles wat de mensheid op aarde kent.
Dit zijn familienamen die hun oorsprong vinden in gewone namen die de flora, de fauna of de eigenaardigheden die in een streek bestaan, benoemen. Het kunnen familienamen zijn die afkomstig zijn van bomen, zoals "Olmo" of "Perales", bloemen zoals "de la Rosa", dieren zoals "Aguilar" of "Cordero" of gewone plaatsen zoals "Fuentes" of "Lacalle".
De familienamen die hun oorsprong danken aan beroepen of ambachten, zijn die welke voortvloeien uit het beroep of de beroepsactiviteit die de persoon of de familie die met de familienaam verbonden is, in principe uitoefende en waaraan hij zijn oorsprong ontleent. Hier vinden we familienamen zoals "Herrera" of "Cantero", maar dit soort familienamen zou ook familienamen omvatten die voorwaarden aangeven over wat een persoon is, zoals "Duque", "Marqués", "Fraile", "Corredor" of "Soldado".
Achternamen die hun oorsprong vinden in bijnamen komen overeen met die welke verwijzen naar een kenmerkende eigenschap van de persoon bij wie de achternaam zou zijn ontstaan. Dit is het geval met familienamen als "Alegre", "Cortés", "Delagdo" of "Castaño".
De oorsprong van deze familienamen moet worden gezocht in de omstandigheden van het tijdstip van de geboorte van de persoon die ze voor het eerst in de familie droeg. In deze rubriek staan de familienamen die verwijzen naar de maand van geboorte, de heilige die op die dag werd gevierd, enz.
In deze categorie vallen ook de familienamen waarmee pasgeborenen van onbekende ouders werden geïdentificeerd, in de meeste gevallen met een religieuze verwijzing. Dit is het geval bij familienamen als "Abril", "de Dios", "Temprano", "San Miguel" of "Expósito".
De nieuwsgierigheid naar de oorsprong van familienamen komt voort uit de behoefte van de mens zelf om antwoorden te vinden op de universele vragen die hem of haar altijd hebben achtervolgd. Weten wie wij zijn, waar wij vandaan komen en hoe onze oorsprong de huidige omstandigheden van ons leven kan beïnvloeden, is iets wat de mens altijd zal bezighouden.
Achternamen kunnen ons veel vertellen over onze geschiedenis, omdat zij niet alleen over ons spreken als mensen, maar ook als behorend tot een bepaalde afstamming. Onze band met onze voorouders kan worden versterkt door een betere kennis van de oorsprong van onze familienamen. Hierdoor is het mogelijk onze familiestamboom te traceren, maar ook te begrijpen hoe de familiegeschiedenis was en zelfs te speculeren over de invloed die bepaalde gebeurtenissen uit het verleden op ons heden kunnen hebben gehad.
De oorsprong van familienamen kan helpen om de migratiebewegingen van sommige families, het voorkomen van beroepen, plaatsen van herkomst... te achterhalen. Maar het is ook mogelijk om voorouders te leren kennen die misschien een relatie hadden met de adel, en dankzij dit, met specifieke historische feiten.
Met deze website, die voortdurend wordt herzien en uitgebreid, willen wij tegemoet komen aan de wens van velen om de oorsprong van onze achternaam te kennen. Wij willen diegenen helpen die meer willen weten over hun familienaam en familienamen in het algemeen, zodat zij over de nodige informatie beschikken om dat werk van onderzoek en zelfkennis uit te voeren dat hen in staat stelt vele vragen te beantwoorden over zichzelf en hun voorouders en afstamming, maar ook over elke familienaam waarvan wij de weg naar zijn oorsprong kunnen traceren.